Terwijl een aantal mannelijke kunstenaars in de geschiedschrijving over Cobra altijd prominent figureert, staan de vrouwelijke kunstenaars die een bijdrage hebben geleverd meer op de achtergrond. In Nieuwe Nuances staat het werk van de volgende acht vrouwelijke kunstenaars centraal.

Onderdeel van Cobra

Sonja Ferlov Mancoba  (1911, Kopenhagen – 1984, Parijs) en Else Alfelt (1910, Kopenhagen – 1974, Kopenhagen) waren lid van Høst, een Deense kunstenaarsgroep die in 1948 onderdeel werd van Cobra. Ferlov Mancoba’s deelname aan de Cobra-beweging bleef  relatief beperkt. Haar werk werd afgebeeld in het Cobra-tijdschrift en er werd ook een boekje aan haar gewijd in de reeks Bibliothèque de Cobra. Zij nam echter geen deel aan de grote tentoonstelling in Amsterdam in 1949 en die in Luik in 1951. In de hevige discussie die binnen de Deense kunstwereld woedde over abstractie versus spontaniteit heeft zij nooit partij willen kiezen. Dat is duidelijk terug te zien in haar eigen sculpturale oeuvre, waarin zowel het meer figuratieve masker, als sculpturen in organische abstracte vormen voorkomen. In 2019 wordt Ferlov Mancoba in het Statens Museum in Kopenhagen en het Centre Pompidou in Parijs geëerd met het grootste retrospectief tot nu toe, als “een van de sleutelfiguren uit het Deense modernisme”.

Een drievoudig leven

Ferdi (Ferdi Jansen, Arnhem, 1927 – Baarlo, 1969)  vertrok in 1950 naar Parijs, waar ze tussen ’51 en ’52 les kreeg van de beeldhouwer Zadkine. Ze ontmoette in Parijs ook het Cobra-lid Shinkichi Tajiri (1923-2009), aan wie zij vroeg haar de lastechniek te leren. Hierin experimenteerde ze met metalen composities en sieraden. Ferdi maakte sieraden van gelast ijzer, een voor die met voor die tijd ongebruikelijke materiaal. Haar sieraden en andere objecten waren in eerste instantie geïnspireerd op de Cobra-beeldtaal, maar hun structuren werden vervolgens al snel ontleend aan haar interesse in insecten. Naar aanleiding van een bezoek aan Mexico maakte Ferdi vanaf 1965 monumentale bloemen en ‘hortisculpturen’, vaak bestaande uit kunstbont en schuimplastic. Deze werken kunnen niet los worden gezien van de strijd in de jaren 60 om meer seksuele gelijkheid en vrijheid voor de vrouw. De vrijgevochten Ferdi zag zichzelf echter niet als onderdeel van de feministische beweging. Ze leefde, zonder het gevoel als vrouw een mindere plaats te hebben, een “drievoudig leven” waarin ze gelijktijdig de rol van moeder, echtgenote en kunstenaar vervulde. Voor de pers was het destijds soms moeilijk om verder te kijken dan haar vrouw-zijn. In recensies werd ze in de eerste plaats beschreven in termen als moeder en vrouw, gekleed in laklaarzen en blonde pruiken. Toch wist Ferdi substantiële aandacht te vergaren voor haar werk. Aan haar carrière kwam een onverwacht einde door haar voortijdige overlijden. Haar werk bevindt zich nu in belangwekkende collecties zoals die van het Rijksmuseum.

Uit liefde voor de kunst

Lotti van der Gaag (1923, Den Haag – 1999, Nieuwegein) plaatste haar kunstenaarschap boven het maatschappelijke belang van het huwelijk. Ze weigerde te trouwen met de kunstenaar Kees van Bohemen. “Kees van Bohemen wilde met me trouwen, maar dan moest ik ophouden met werken. Dat vond ik onredelijk, daarom is het ook uitgegaan.” aldus Lotti van der Gaag.

Lotti van der Gaag is door verschillende autoriteiten uit de kunstwereld beschouwd als een van de experimentelen van Cobra. Dit vanwege de verwantschap in de manier van werken, maar ook omdat ze onderdeel uitmaakte van het kunstenaarsleven in het ateliercomplex in Parijs waar belangrijke Nederlandse Cobra-kunstenaars hun intrek hadden genomen. Zij nam echter geen deel aan de grote Cobra-tentoonstelling in het Stedelijk Museum Amsterdam in 1949 of aan andere Cobra-activiteiten. Een aantal Cobra-kunstenaars, zoals Corneille, bleef zich altijd hevig verzetten tegen het idee om Van der Gaag als onderdeel van Cobra te zien.  Ze was immers niet betrokken geweest bij de oprichting, noch bij het tijdschrift of de bijeenkomsten. Het sculpturale werk van Van der Gaag bestaat vanaf de jaren 50 uit gewaagde, open bouwsels in klei en gips. De sculpturen nemen de vormen aan van fantasiewezens, geabstraheerde dieren en later geheel abstracte constructies.

Anneliese Hager  (Schneudemühl, tegenwoordig Piła, 1904 – 1997, Korbach) werd opgeleid als fotograaf in de jaren twintig van de vorige eeuw. Door haar kennismaking met het werk van de bekende kunstenaars Man Ray en László Moholy-Nagy begon ze midden jaren 30 met het maken van fotogrammen. In 1934 ontmoette ze Karl Otto Götz (1914-2017), met wie ze later trouwde. Samen met hem ondernam ze fotografische experimenten. De schaarste aan materiaal tijdens en na de Tweede Wereldoorlog was een stimulans voor Hagers creativiteit. In haar foto’s combineerde ze natuurlijke vormen met abstracte vormen met een scala aan technieken. In deze periode werkte Hager overdag als huisvrouw en ’s nachts als kunstenaar. In 1947 schrijft ze haar bekendste bundel Die Rote Uhr und andere Dichtungen, waarin haar fotogrammen ook opgenomen werden. Hager schreef regelmatig, en publiceerde onder meer in het tijdschrift Meta, een publicatie geredigeerd door haar man Götz. Hager en haar man Götz werden lid van Cobra. Haar bijdrage bleef echter beperkt tot een gedicht en twee foto’s in het Cobra-tijdschrift. Hagers fotografische werken zijn in de loop der tijd in de vergetelheid geraakt en amper te traceren.

CATALOGUS

Bij Nieuwe Nuances verschijnt een tentoonstellingscatalogus waarin  alle werken uit de tentoonstelling worden afgebeeld met teksten van Hilde de Bruijn en Julia Steenhuisen. De Catalogus verschijnt in september, u kunt de catalogus die in een beperkte oplage verschijnt vanaf nu bestellen in de winkel van het Cobra Museum (020 5475050).